Zygmunt Cšadek

---

Życiorys

Młodość i działalność niepodległościowa do 1918

Zygmunt Csadek przyszedł na świat 20 lipca 1895 roku. Jego korzenie sięgają Węgier, a wśród jego rodziców byli Wiktor oraz Aleksandra, z domu Zahaczewska. Swoją edukację rozpoczął w szkole podstawowej w rodzinnych Ustrzykach Dolnych, a później kontynuował naukę w gimnazjum w Samborze, gdzie osiągnął maturę. W następnych latach zdecydował się na naukę w szkole wiertniczej w Borysławiu.

W ramach Polowych Drużyn Sokolich odbył kształcenie w szkole podoficerskiej, a między 1912 a 1914 rokiem, jako członek Związku Strzeleckiego, przeszedł kurs oficerski, dzięki czemu uzyskał pierwszy stopień oficerski, a mianowicie plutonowego.

Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914, wstąpił do Legionu Wschodniego, a następnie, w wyniku jego likwidacji, wyruszył do 3 pułku piechoty Legionów. Dowódcą tego pułku był Michał Rola-Żymierski. Wszechstronnie rozwijał swoje umiejętności dowódcze, kierując drużyną, plutonem oraz kompanią; awansował na chorążego 19 listopada 1914 roku oraz na podporucznika 15 grudnia 1915 roku. W roku 1917 brał udział w działaniach II Brygady, stacjonując w rejonie Baranowicz.

Po likwidacji Legionów, Zygmunt służył w Polskim Korpusie Posiłkowym, z którym to przeniósł się na Bukowinę. W dniu 15 grudnia 1917 awansował na porucznika. Jako adiutant brygadiera Józefa Hallera brał udział w bitwie pod Rarańczą 16 lutego 1918 roku, po której objął dowództwo nad 9 kompanią III batalionu 3 pułku piechoty. Połączenie II Brygady Karpackiej z polskimi żołnierzami z Rosji zaowocowało powstaniem II Korpusu Polskiego. Zygmunt był dowódcą kompanii w 16 pułku strzelców polskich. Po bitwie pod Kaniowem 11 maja 1918 roku, znalazł się w niewoli niemieckiej, jednak w rejonie Białej Cerkwi, uciekł podczas transportu kolejowego.

Na osobisty rozkaz płk. Józefa Hallera, ukrywając się pod pseudonimem „Zygmunt Mariański”, zaangażował się w działalność Polskiej Organizacji Wojskowej, gdzie prowadził agitację oraz rekrutację Polaków dezerterujących z austriackiej armii w Ukrainie. Zatrzymano go 9 października 1918 roku w Lwowie przez austriacki kontrwywiad Ka-Stelle, jednak 1 listopada 1918 roku został uwolniony z więzienia przez polskie oddziały podczas rozbrajania miasta.

Służba w Wojsku Polskim w latach 1918–1939

Po uwolnieniu Zygmunt brał udział w obronie Lwowa jako dowódca kompanii w 38 pułku Strzelców Lwowskich, działając na odcinku „Persenkówka”. Wkrótce po odzyskaniu niepodległości, awansował na kapitana, a w styczniu 1919 objął stanowisko komendanta szkoły podoficerskiej w obozie 6 Armii. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku przewodził marszowemu pułkowi, dysponującym 2100 żołnierzami.

Później, pełnił funkcje komendanta Grupy Szkolnej 6 Armii oraz dowódcy batalionu w Samborze. W 1921 roku Zygmunt objął dowództwo I batalionu 5 pułku strzelców podhalańskich w Przemyślu. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora z datą 1 czerwca 1919 oraz 286. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Następnie pełnił rolę dowódcy I batalionu w 26 pułku piechoty we Lwowie, gdzie w 1924 roku był kwatermistrzem.

12 kwietnia 1927 roku awansował na podpułkownika, co wiązało się z 15. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Pełnił ważne funkcje, w tym przewodniczącego Rady Nadzorczej Ogniska Podoficerów Załogi Lwowskiej. W maju 1927 roku, Zygmunt został przeniesiony do 48 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Stanisławowie jako zastępca dowódcy. W grudniu 1929 objął stanowisko kierownika 6 Okręgowego Urzędu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego we Lwowie.

28 stycznia 1931 roku mianowano go dowódcą 36 pułku piechoty Legii Akademickiej w Warszawie, w koszarach przy ulicy 11 Listopada. W Warszawie zaangażował się w działalność społeczną, m.in. w Towarzystwie Emigracyjnym oraz Lidze Morskiej i Kolonialnej. W grudniu 1932 roku, z dniem 1 stycznia 1933, uzyskał w wyniku awansu pułkownika 11. lokatę w korpusie oficerów piechoty. Generał Józef Kuropieska, były podkomendny Cšadka, wspominał: „Mój dawny dowódca z 36 pp LA, któremu nie powiodło się w stołecznym pułku…”. Zygmunt, nieobdarzony nadmierną wyobraźnią, mimo swojej zwinności i wrodzonego optymizmu, znosił swoje taktyczne niepowodzenia z pogodą ducha.

Od 13 czerwca 1936 roku do 1 grudnia 1938 roku, Zygmunt był dowódcą 2 pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku, stacjonując w koszarach przy ulicy Adama Mickiewicza.

Działalność społeczna i polityczna

W 1929 roku Zygmunt zaangażował się jako członek Wojewódzkiego Komitetu Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w Stanisławowie, gdzie pełnił funkcję przewodniczącego sekcji gazowej. W 1936 roku dołączył do wydziału wykonawczego Komitetu Głównego Zjazdu Górskiego, który odbył się w sierpniu 1936 roku w Sanoku. W tym czasie przystąpił do nowo utworzonego Związku Ziem Górskich. Po ustąpieniu Józefa Morawskiego w 1937 roku, Zygmunt został prezesem oddziału Związku Legionistów Polskich w Sanoku, scalając tę organizację z Związkiem Czynnych Wojskowych oraz Komitetem Porozumiewawczym Polskich Organizacji Społecznych.

W 1935 roku wziął udział w wyborach parlamentarnych jako kandydat na posła Sejmu RP w okręgu nr 77 w Sanoku. Związany z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem, doszedł do Obozu Zjednoczenia Narodowego w 1937 roku. W wyborach z 6 listopada 1938 roku został wybrany posłem na Sejm RP V kadencji (1938–1939) z okręgu nr 77 w Sanoku, zdobywając 66 938 głosów. W parlamencie był członkiem Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Wojskowej. Ponadto, przewodniczył kołu parlamentarnemu wspierającemu Związek Ziem Górskich.

Działalność wojskowa w latach 1939–1944

W momencie wybuchu II wojny światowej, Zygmunt zgłosił się do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu. Podczas ewakuacji Sanoka, objął stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej, realizując zadanie formowania jednostek marszowych dla Armii „Karpaty”. W czasie kampanii wrześniowej, wskutek bombardowania kolumny marszowej w rejonie Żurawna, Zygmunt doznał poważnych obrażeń nogi, co spowodowało trwałe inwalidztwo.

Po hospitalizacji w Brzeżanach, trafił do Tarnopola, gdzie otrzymał pomoc medyczną do końca października 1939 roku w Szpitalu Wojennym nr 504. Następnie znalazł się we Lwowie, gdzie z powodu nieprawidłowego złożenia nogi wymagał wielokrotnych operacji, które prowadził m.in. profesor Adam Gruca. Pomoc w transporcie udzielił mu żołnierz sanockiej jednostki, Mieczysław Granatowski, jednak jego starania nie przyniosły rezultatem.

Po dwuletnim leczeniu, podczas którego miał nogę w gipsie oraz ostatecznie została ona skrócona o 6 cm, Zygmunt powrócił do normalnego życia w marcu 1941 roku. Podjął pracę stróża w Przedsiębiorstwie Poszukiwań Naftowych w Synowódzku Wyżnym, a później w tartaku. Mimo swojego schorzenia, aktywnie działał w Armii Krajowej, wspierając przerzut oficerów przez granicę na Węgry. 23 marca 1943 roku aresztowało go Gestapo pod zarzutem współudziału w przerzucie, po czym trafił do Drohobycza, a następnie do Lwowa, gdzie po niezgłoszeniu stopnia oficerskiego, sąd niemiecki skazał go na karę śmierci.

Później, w wyniku aktu łaski ze strony führera, kara została zamieniona na internowanie w obozie koncentracyjnym w Lublinie na Majdanku, gdzie Zygmunt objął stanowisko pracy w kotłowni. W lipcu 1944 roku, wraz z nadejściem Armii Sowieckiej i wyzwoleniem obozu, odzyskał wolność.

Służba w ludowym Wojsku Polskim w latach 1944–1945

W listopadzie 1944 roku, Zygmunt zgłosił się do Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego oraz do swojego byłego dowódcy z Legionów, Michała Roli-Żymierskiego. Uzyskał przydział na stanowisko komendanta Kursów Chorążych 3 Armii Wojska Polskiego. W marcu 1945 roku jego kursy przekształcono w Oficerską Szkołę Piechoty Nr 3 w Tomaszowie Mazowieckim. Dnia 22 sierpnia 1945 roku Zygmunt został wyznaczony na zastępcę dowódcy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Ze względu na swoje poważne inwalidztwo oraz pogarszający się stan zdrowia, 2 grudnia 1945 roku przeszedł w stan spoczynku.

Poza wojskiem

Pomimo przyznania mu renty wojskowej, Zygmunt borykał się z problemami finansowymi, co skutkowało trudnościami w utrzymaniu rodziny. Od 1948 roku pracował w Zarządzie Nieruchomościami Dzielnicowego Zarządu Budynków Mieszkalnych we Wrocławiu, a od 1951 roku pełnił funkcję kierownika Zakładu Robót Wiertniczych Kombinatu Geologicznego we Wrocławiu. W 1961 roku przeszedł na emeryturę.

Był mężem Marii, z domu Mossakowską (1899–1984), z którą miał syna Zbigniewa. W miejscach swojej służby pozostawał aktywny w życiu społecznym. Zyskał szacunek oraz sympatię wśród żołnierzy, czego dowodem jest utwór muzyczny pt. „Pułkownik Cšadek”, stworzony przez kapelmistrza Karola Rund. Zmarł 1 sierpnia 1979 roku, a 6 sierpnia 1979 roku został pochowany na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu.

Awanse

Lista awansów Zygmunta Cšadka odzwierciedla jego postępy w wojskowej karierze. Oto szczegóły dotyczące jego awansów:

• plutonowy – 1914,
• chorąży – 19 listopada 1914,
• podporucznik – 15 grudnia 1915,
• porucznik – 15 grudnia 1917,
• kapitan – 1919,
• major – 3 maja 1922, zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 286. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• podpułkownik – 12 kwietnia 1927, ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 15. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• pułkownik – 21 grudnia 1932, ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty.

Ordery i odznaczenia

Zygmunt Cšadek, jako wybitny żołnierz i patriota, został uhonorowany wieloma odznaczeniami, które potwierdzają jego zasługi oraz oddanie sprawie niepodległości. Poniżej przedstawiamy listę jego orderów oraz odznaczeń:

• krzyż srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1922),
• krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931, za pracę w dziele odzyskania niepodległości),
• krzyż oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1938),
• krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• krzyż Walecznych – czterokrotnie (po raz pierwszy w 1921),
• złoty krzyż zasługi (1928),
• medal pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• medal dziesięciolecia odzyskanej niepodległości,
• srebrny medal za długoletnią służbę,
• medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” – pośmiertnie,
• medal pamiątkowy Wielkiej Wojny,
• medal międzysojuszniczy „Médaille Interalliée”,
• krzyż komandorski Orderu Korony (Belgia, 1934).

---

Oceń: Zygmunt Cšadek

---